Яна нарадзілася ў Стоўбцах, правяла юнацтва ў Еўропе і большую частку жыцця знаходзіцца ў Канадзе. Вучылася на лінгвіста, а стала грамадскім і палітычным дзеячам, і ўжо чвэрць стагоддзя ўзначальвае Раду БНР. Адзначаная канадскім Юбілейным медалём каралевы Альжбеты ІІ за ўнёсак у дэмакратызацыю Беларусі.
У рамках спецпраекту «Жанчыны» сабралі шэраг цікавых фактаў пра жыццё адной з выбітных беларусак сучаснасці — Івонкі Сурвілы.
Ад Стоўбцаў да Парыжу
Сям’я яе бацькоў, Эвеліны і Уладзіміра Шыманцоў, шмат пераязджала — са Стоўбцаў у Баранавічы, дзе бацька працаваў намеснікам начальніка электрастанцыі, пасля ў Брэст.
Пасля прыходу савецкіх войскаў у Польшчу тата Івонкі быў арыштаваны і асуджаны да 5 гадоў працоўных лагераў у Сібіры. Як згадвала яна нашмат пазней у біяграфічнай кнізе «Дарога», НКУСнікі, якія прыйшлі арыштоўваць бацьку, хацелі і ў яе сарваць з шыі крыжык — але яна не далася.
Пасля пачатку Вялікай Айчыннай бацьку ўдалося збегчы і вярнуцца ў Баранавічы. А пасля вызвалення Беларусі, у 1944-м, пакуль савецкая ўлада не ачомалася і не арыштавала Шыманца зноў, сям’я з трыма малымі дзецьмі вырашылася з’ехаць на Захад. Таварным цягніком дабраліся да Беластоку, адтуль — у Кенігсберг, дзе заспелі канец вайны і вымушаныя былі бегчы далей.
На некалькі год сям’я затрымалася ў Даніі, дзе бацька Івонкі заснаваў Таварыства беларусаў — а яе з братам вучыў мове і гісторыі па кнізе «Гісторыя Беларусі», якую цудам вывезла ў заплечнай торбе і ўратавала маці. Потым па праграме эміграцыі ўцекачоў ад вайны сям’і дабралася да Францыі, дзе і засталася. Тут Уладзімір Шыманец уступіў у Раду БНР і нават пэўны час займаў пасаду міністра фінансаў БНР, а паралельна з працай і палітычнай дзейнасцю — перакладаў на беларускую мову казкі Андэрсена.
А яшчэ тут выявіўся ягоны талент жывапісца: бацька Івонкі быў аўтарам паштовых марак БНР, удзельнічаў у мастацкіх выставах. Мабыць, якраз праз яго праявіліся мастацкія схільнасці ў Івонкі і ейнай дачкі Паўліны. А вось тэхнічныя здольнасці пераняў сын Лявон, які працаваў у Францыі ў галіне авіяпрамысловасці, а ў першай палове 90-х гадоў узначальваў офіс ЕС у Беларусі ў галіне энергазберажэння.
З Іспаніі ў Канаду
Пасля Вышэйшай мастацкай школы ў Парыжу Івонка перайшла ў Сарбонскі ўніверсітэт:
— Я, як чужынка, ня мела права на стыпэндыю. Жыла ў бацькоў, тры гадзіны кожны дзень марнавала на транспарт. Каб аплачваць цягнік і выдаткі на навуку, летам, а таксама ў суботы і нядзелі я працавала ў краме сувэніраў, дзе і практыкавалася ў мовах.
Хоць гэтая падпрацоўка забірала шмат часу, але дзякуючы ёй Івонка змагла дазволіць сабе курс у Оксфардзе, дзе яна вывучала гісторыю школьніцтва ў Вялікай Брытаніі. Да таго ж у скарбонцы Івонкі Сурвілы — веданне французскай, англійскай, іспанскай і дацкай, досвед перакладчыцкай працы на нямецкай, латыні, нарвежскай і польскай мовах.
У Парыжы Івонка пазнаёмілася са сваім будучым мужам, Янкам Сурвілам. Вось як яна пра гэта згадвала:
— Адным з найбольш прыемных успамінаў з таго часу быў Усясьветны зьезд беларускай эміграцыі, які адбыўся ў кастрычніку 1948 году. З’ехалася тады беларуская дзейная эміграцыя зь Нямеччыны, Англіі, Бэльгіі...
Дзяўчына прышпільвала дэлегатам беларускія сцяжкі, а ўзамен на сподачак ёй клалі некалькі франкаў — на сплату выдаткаў з’езду. Янка Сурвіла ж пакінуў суму, роўную недзе месячнаму заробку інжынера. І гэты шчодры жэст так уразіў дзяўчыну, што яна не забыла маладога чалавека і праз год, нават нягледзячы на немалую розніцу ва ўзросце: ёй было амаль 13, яму — 23. Але гэта, сцвярджае Івонка, было каханне з першага позірку. Янка цярпліва чакаў дзесяць год, пакуль каханая пасталее і скончыць вучобу, а яна адмовілася браць французскае грамадзянства і без сумневаў пераехала да мужа ў Іспанію.
У Мадрыдзе яны працавалі разам у беларускай рэдакцыі іспанскага нацыянальнага радыё —правялі 2383 радыёэфіры па-беларуску, тэхніку прадастаўляў іспанскі бок, усё астатняе аплачвала беларуская дыяспара.
Пазней Сурвілы, якія ўжо мелі дзвюх дачок — Ганну Прадславу і Марыю Паўліну, — пераехалі ў Канаду. Больш як чвэрць стагоддзя Івонка працавала ў Бюро перакладаў пры федэральным урадзе.
Шмат гадоў займаецца грамадскай дзейнасцю: у сярэдзіне 1970-х яна была абраная старшынёй Беларускага Інстытуту навукі і мастацтва ў Канадзе, узначальвала ўправу Каардынацыйнага камітэту беларусаў у Канадзе, уваходзіла ў склад праўлення этнакультурнай Рады, што прадстаўляе і абараняе інтарэсы розных этнічных груп.
Разам з іншымі прадстаўнікамі дыяспары Сурвіла заснавала фонд дапамогі ахвярам Чарнобыльскай аварыі ў Беларусі. Фонд наладзіў збор і перадачу ў Беларусь трох самалётаў лекаў і медабсталявання, а з пацярпелых раёнаў Беларусі прымаў у Канаду тысячы дзяцей на лячэнне і аздараўленне.
На чале Рады
На радзіму Івонка з братам упершыню вярнуліся толькі ў 1992 годзе:
— Я пазнала тое бясконцае, стопрацэнтовае, амаль фізічнае, шчасце, якое толькі раз перажыла перад тым – калі нарадзіла ў Мадрыдзе маю першую дачушку Ганю.
Зрэшты, думкамі і сэрцам Івонка Сурвіла была з Беларуссю заўжды: і калі «на каленцы» за некалькі месяцаў арганізоўвала дабрачынны чарнобыльскі фонд, і калі апекавалася ў этнакультурнай радзе «Бацькаўшчына» захаваннем і распаўсюджваннем роднай мовы, літаратуры і мастацтва.
І, безумоўна, калі стала сёмым кіраўніком Рады БНР, пераняўшы паўнамоцтвы ў Язэпа Сажыча. Тады, знаходзячыся ў жалобе па нядаўна памерлым мужу і яшчэ не ведаючы, што іншыя чальцы абяруць яе, яна склала шэраг патрабаванняў да новага старшыні: каб ведаў мовы, ведаў, як працуюць у Канадзе ўрады і як з імі стасавацца, але першае і галоўнае — каб бясконца любіў Беларусь. Атрымалася, гаварыла якраз пра сябе.
Івонка Сурвіла паслядоўна і жорстка крытыкавала «інтэграцыйныя захады» Лукашэнкі, а таксама сумнеўныя пражэкты беларускіх уладаў, кшталту Астравецкай АЭС — яе Сурвіла называла адным з найбольшых злачынстваў рэжыму:
— Гэта было абсалютна недапушчальна, каб у Беларусі, дзе пацярпеў цэлы народ ад Чарнобылю, ізноў была небяспека другога Чарнобылю. Астравец — гэта расейская бомба ў Беларусі, — казала яна ў адным з інтэрв'ю.
Але найпершы вораг беларусаў, на яе думку — акурат Расея, якая «за 70 год выкараніла і мову, і гісторыю, пачала фальсіфікаваць, адбіраць усё тое, што мы мелі». Паводле Сурвілы, беларусы — еўрапейцы, і мусяць мець еўрапейскую будучыню.
У 2020 годзе старшыня Рады БНР выступіла з гарачай падтрымкай беларускага мірнага пратэсту:
Рэвалюцыя адбываецца перадусім не ў адміністрацыі, а ў душах і сэрцах людзей – у супольнай радасьці, у супольным узьнёслым пачуцьці прыналежнасьці да свае зямлі, у супольнай празе справядлівасьці і праўды.
Беларусь ажыла і абавязкова пераможа. Не спыняйцеся, ня бойцеся, і ведайце: за вамі праўда і за вамі ўвесь сьвет ад Эўропы да Канады і Аўстраліі.
Ад жніўня 2020-га ў афіцыйных дакументах Рады БНР Лукашэнка імянуецца былым прэзідэнтам, а створаны ім рэжым — пагрозай Еўропе і праблемай міжнароднага маштабу.
У першы дзень расійскай агрэсіі Рада БНР абвясціла, што «разглядае любую падтрымку, якую беларусы ў Беларусі і ўсім сьвеце будуць аказваюць украінскаму народу і дзяржаве ў справе абароны сувэрэнітэту Украіны ад вонкавай агрэсіі, як адпаведную доўгатэрміновым інтарэсам нацыянальнай бясьпекі Беларусі».
Пазней Івонка Сурвіла звярнулася з адкрытым лістом да прэзідэнта Украіны Уладізміра Зяленскага. Яна падкрэсліла салідарнасць беларусаў з украінскім народам у змаганні супраць імперскай палітыкі Крамля, і яшчэ раз заклікала адасобліваць рэжым Лукашэнкі ад беларускага народу.
Читайте еще
Избранное